چگونه می توان تاریخ را از ادبیات استخراج کرد؟ - وبلاگ سفر به کانادا

به گزارش وبلاگ سفر به کانادا، عضو هیات علمی گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه خوارزمی درباره شرایط حفظ تاریخ شفاهی و میراث مستند به ویژه در روزگار کرونایی و تاثیرگذاری آن بر ادبیات و همچنین تاثیرپذیری اش، اظهار کرد: تاریخ شفاهی در بخشی از فرایند کلی تاریخ نگاری و پایه اصلی آن تاریخ است اما این که چقدر بتوانیم این تاریخ را از ادبیات استخراج کنیم، مقوله جدایی است. تا پیش از گسترش رسانه های جمعی از قبیل روزنامه ها و در ادوار قبل تر رادیو و تلویزیون، جمع آوری منابع اطلاعاتی به گونه متفاوتی بود؛ یعنی اگر ما بخواهیم از ادبیات قدیم مان اطلاعات تاریخی استخراج کنیم، ناگزیریم هم به منابعی که مستقیما به دلیل ثبت وقایع تاریخی نگاشته شده اند و هم متون ادبی ای که به طور ضمنی مطالب تاریخی در مطاوی خودشان دارند، مراجعه کنیم.

او اضافه نمود: اما مقوله تاریخ شفاهی از مغرب زمین، و در بعضی از دانشگاه های اروپا و آمریکا شروع شده و به ویژه در دهه های اخیر این کار اجرا شده و موج آن خود به خود به ایران هم رسیده، و سازمان های دولتی تا حدودی متولی این کار شده اند. پایگاه اصلی تاریخ شفاهی کشورهای مغرب زمین بوده ولی سازمان هایی هم از قبیل کتابخانه ملی و حتی مرکز مطالعات و تحقیقات فرهنگ و ادب پایداری و سازمان های دولتی از این قبیل مسئولیت این کار را بر عهده گرفته اند.

شادروی منش سپس به ثبت تاریخ شفاهی توسط دانشگاه ها اشاره و اظهار داشت: بعضی از سازمان های کوچک هم در دل خودشان چنین پایگاه هایی را ایجاد کرده اند؛ از جمله دانشگاه ها. بعضی از دانشگاه ها به جمع آوری حافظه سازمانی خودشان اقدام کرده اند؛ مثلا در دانشگاه خوارزمی چنین اقدامی شده است و با پیشکسوتان دانشگاه شروع به گفت وگو و استخراج اطلاعات کرده اند. از دل مطالب مربوط به دانشگاه، بخشی از تاریخ معاصر ایران هم اخراج شده که این تاریخ شفاهی مورد نظر اهلش، همان تاریخ معاصر است و به تاریخ گذشته ایران ارتباطی ندارد که ما بخواهیم ضرورتا مطالب را از متون ادبی استخراج کنیم.

این مدرس زبان و ادبیات فارسی در ادامه گفت: اما این به معنی آن نیست که متون ادبی امروز ما از مطالب تاریخی خالی هستند. بخشی از تاریخ معاصر ایران را می توانید هم در رمان های فارسی و هم در داستان های کوتاه و شعر فارسی جست وجو کنید؛ چه آن ها که به تصریح به موضوع پرداخته اند و چه آن ها که از نمادهایی استفاده کرده اند. مثلا اگر کتاب سرگذشت کندوهای جلال آل احمد را ببینید، در حقیقت می شود گفت یک جور روایت نمادین است از مسئله ملی شدن صنعت نفت در ایران.

او با بیان این که کتاب ها و مجموعه شعرهای بسکمک داریم که بخش هایی از تاریخ را می توانید در آن ها ببینید اظهار کرد: مثلا احمد شاملو شعر معروفی به نام با چشم ها دارد که به وقایع تاریخ چند دهه پیش ایران می پردازد و در آن شعر از نمادهایی برای بیان موضوع مورد نظر خودش استفاده کرده؛ نظایر این ها بسیار است. به هر حال به اعتقاد من این رویکرد جدید به مسئله تاریخ شفاهی، رویکرد بسیار خجسته ای است و از دل این ها قطعا بخش هایی پنهان و نامکشوف از تاریخ معاصر ایران استخراج خواهد شد.

شادروی منش همچنین با اشاره به وظیفه مورخان در استخراج تاریخ از ادبیات گفت: نکته ای مهم در تاریخ شفاهی معاصر ایران این است که بخشی از آن تاریخ شفاهی به تدریج به صورت مکتوب هم درآمده است. مثلا اگر به کتاب های خاطرات اهل سیاست، دانش، فرهنگ و هنر اهل ایران معاصر نگاه کنیم، در این کتاب های خاطره نویسی عموما یک نوع نگاه شخصی و یک بعدی وجود دارد و در بسکمک از مواقع چنین است که شخص وقایع تاریخی را به نفع خودش توجیه کرده است؛ آگاهانه یا ناآگاهانه، و از زاویه دید خودش به مسائل نگاه می کند. مورخان راستین موظف هستند این قبیل مطالب را چه کتاب های خاطرات، سفرنامه ها و مطالبی را که به صورت تاریخ شفاهی هستند با هم سنجش کنند و بتوانند از بین آن ها تاریخ علمی دقیق بی طرفانه ای استخراج کنند.

او همچنین با بیان تاثیرات مثبت و منفی ویروس کرونا بر زندگی مردم گفت: کرونا نحوه معیشت اجتماعی مردم ما را به تمامی دگرگون کرده که شامل تغییرات بنیادی و اساسی در شیوه تعامل جامعه در عرصه های مختلف مثل اقتصاد، فرهنگ، هنر و ... است. جنبه های منفی آن این است که به هر حال جامعه را مقداری به طرف در خودفرورفتگی برده و بخشی از ارتباطات را محدود کرده است. خیلی از افرادی را که عموما از پیشکسوت ها و از نسل های گذشته هستند و با فناوری های جدید کمتر آشنایی دارند، مقداری منزوی کرده است.

البته می توان از تبعات منفی آن به نحوی گذرد کرد یعنی کسانی که با این تکنولوژی ها و فناوری ها آشنایی دارند کمک کنند تا این افراد هم بتوانند از این مساله عبور کنند. اما جنبه مثبت آن هم این است که ارتباطات را از جهاتی گسترش داده؛ یعنی استفاده کردن از رسانه های دیداری و شنیداری و شبکه های اجتماعی که به صورت جهانی وجود دارد، این ارتباطات را خیلی تقویت کرده و به تدریج سازمان ها و نهادهایی که از قبل به شیوه های سنتی فعایت های فرهنگی، علمی و هنری داشتند متوجه شدند این فرایند، فرایند نسبتا طولانی ای خواهد بود و چاره ای جز این نداریم که با شرایط جدید هماهنگ شویم. از جمله نهادهایی مثل شهر کتاب برنامه هایی را به صورت مجازی ارائه می کنند. به اعتقاد من در موضوع کرونا هم باید جنبه های مثبت دیده شود و هم منفی. باید سعی کنیم با گسترش جنبه های مثبت آن بر جنبه های منفی آن غلبه کنیم.

ایسنا نوشت، محمد شادروی منش در خاتمه با آرزوی این که هم وطنان مان از این بلا دور بمانند اظهار داشت: امیدوارم بتوانیم در آینده ای نزدیک روابط درست انسانی نزدیک و تنگاتنگی را که از قبل داشتیم دوباره برقرار و حتی آن را نسبت به آن چه پیش از کرونا بوده تقویت کنیم.