ویراستاران به سلامت متن یاری شایانی می نمایند - وبلاگ سفر به کانادا

به گزارش وبلاگ سفر به کانادا، سرویس کودک و نوجوان خبرنگاران (ایبنا)، مرجان ظریفی، نویسنده ادبیات کودک و نوجوان و مربی کانون پرورش فکری بچه ها و نوجوانان است. نویسنده کتاب چتری برای هانیه در این شماره از پرونده زبان در کتاب کودک نکات درخور توجهی را درباره رعایت زبان سالم در آثار بچه ها بیان نموده است که این گفت وگو را در ادامه می خوانید:

- زبان کتاب کودک چقدر و چرا مهم است؟

هر متن تأثیرگذاری، در هر رده سنی باید به ویژگی های مخاطب خود توجه کند. زبان و لحن از عناصر مهم داستان نویسی است و لازمه یک اثر مطلوب، سلامت متن است. هر نویسنده ای می خواهد خواننده ها با داستانش ارتباط بگیرند و از خوانش متن کتاب لذت ببرند. اگر نویسنده زبان مناسب را پیدا نکند، این ارتباط ضعیف خواهد شد. هر کودک در هر رده سنی دایره لغات خاصی را فرا گرفته است. مثلا کودک کلاس دوم از گنجینه لغات کمتری نسبت به کودک کلاس چهارمی برخوردار است. پس نویسنده شایسته است به این گنجینه لغات توجه کند و مجاز است 20 درصد از متن نوشتاری خود را با کلمات تازه و درک کردنی آراسته کند.

شیوه شناخت دایره لغات در هر سن، کتاب های درسی آن گروه مخاطب است. ما با آنالیز کتاب های درسی آنها متوجه می شویم بچه ها با چه کلماتی آشنا هستند و می توانیم چه محدوده از کلمات را به این گنجینه اضافه کنیم. درست است که بچه های کتابخوان دایره لغات گسترده تری دارند؛ ولی معیار همیشه حد میانه است و همان 20 درصد لغات تازه می تواند به هر دو گروه کودک (چه کتابخوان حرفه ای، چه کتابخوان معمولی) رضایت مندی اهدا کند.

- مشخصات زبان سالم در کتاب کودک چیست؟

حتما شعر معروف مولوی را شنیده اید؛ چون که با کودک سروکارم فتاد/ هم زبان بچه ها باید گشاد. هر متنی مناسب مطالعه برای کودک نیست و ممکن است کودک را از خواندن کتاب دلزده کند. با توجه به پاسخ پرسش قبل می توانیم موارد دیگری نیز اضافه کنیم. مثلا به کارگیری جملات کوتاه و درخور فهم به جای جمله های بلند و جایگزینی کلمات ساده به جای کلمات سخت از مواردی است که زبان داستان را مطلوب می نماید. درخصوص شکسته نویسی هم ضروری است به گروه سنی مخاطب توجه کرد. برای بچه های گروه سنی کلاس اول تا سوم شکسته نویسی حتی در دیالوگ ها توصیه نمی گردد و شایسته است که از شکسته نویسی برای این گروه سنی کتابخوان پرهیز کنیم. مورد دیگری که می توانم اضافه کنم، استفاده از مفاهیم انتزاعی برای بچه ها است که برای بچه ها زیر 9 سال نیز توصیه نمی گردد و ممکن است در کودک باعث سردرگمی در درک این مفاهیم گردد.

- اگر نویسنده یا مترجم به عمد یا غیر عمد زبان ویراستاری را رعایت نکند، آیا ویراستار حق دست بردن در متن را دارد؟

این سؤال خیلی تخصصی است و از نظر من بهتر است با ناشر و ویراستاران حرفه ای در این باره گفت گو کرد؛ اما با توجه به فعالیت داستان نویسی برای بچه ها به جد می توانم بگویم ویراستاران به سلامت متن یاری شایانی می نمایند. ناشران تخصصی کودک اغلب گروه ویراستاری فعالی دارند و سرویراستار به متون تألیف و ترجمه، بسیار بادقت توجه می نماید. ویراستار علاوه بر رعایت نکات سجاوندی و ترکیب بندی جملات، به صحت و سقم محتوای متن نیز ورود می نماید و از چاپ مطالب غیرعلمی یا نادرست جلوگیری می نماید. وقتی ناشر متنی را به ویراستار می سپارد، قطعا او تمام کوشش خود را برای سلامت متن انجام می دهد. گاهی اوقات نویسنده تمایل ندارد متنی را که به ناشر سپرده، دستکاری گردد. نویسنده در همان بدو ارسال اثر، این مورد را با ناشر بازگو می نماید و این توافق حتما به شکلی بین نویسنده و ناشر برقرار می گردد.

با توجه به اینکه اغلب موقع نوشتن چیزی از نگاه نویسنده پنهان می ماند، از نظر من بهتر است که اعمال کار یک ویراستار حرفه ای را بپذیریم؛ چون در هر حال ناشر پیش از چاپ نهایی کتاب، متن نهایی را برای نویسنده ارسال می نماید و از او می خواهد متن ویراستاری شده را به دفعات زیاد و با دقت فراوان مطالعه کند و آخرین نظرات خود را درباره متن برای ناشر ارسال کند.

- ممکن است بچه ها لحن متن ویراستاری شده و کتابی را دوست نداشته باشند؛ آیا باید به خواسته آنها جلو برویم یا نه؟

نویسنده، ناشر و ویراستار همگی سعی دارند کتابی چاپ نمایند که کودک از خواندن آن لذت ببرد؛ اما نوشتن برای بچه ها استانداردهایی دارد. مثلا همان طور که گفتیم برای بچه های کلاس اول تا سوم شکسته نویسی توصیه نمی گردد؛ چون کودک در این سن، خواندن را از کتب درسی فرا می گیرد و در کتب درسی برای سال های آغازین دبستان، محاوره نویسی وجود ندارد و بچه ها در خوانش متنی که به شکل محاوره نوشته شده است، دچار مشکل می شوند و برایشان توقف های کلامی در خواندن ایجاد می گردد که مطلوب بچه ها نیست. اما در شکسته نویسی دیالوگ ها برای گروه سنی بالاتر مجاز هستیم؛ درخصوص محاوره نویسی برای بچه ها مطالب بسیاری می توان گفت که از حد پاسخ به این سؤال فراتر می رود و در جای دیگر می گردد در این باره صحبت کرد.

- آیا به ویراستار تخصصی کتاب کودک احتیاج داریم؟ چرا؟

قطعا جواب این سؤال بله است. با توجه به ورود نویسندگان تازه کار به ادبیات کودک و نوجوان این احتیاج به شدت دیده می گردد. شاید تصور گردد نوشتن برای بچه ها کار سختی نیست؛ اما وقتی به این عرصه ورود می کنیم، با بزرگی دنیای ادبیات بچه ها و بایسته ها و نبایسته هایی روبه رو می شویم که این احتیاجمندی را بیشتر می بینیم. کم کردن یک کلمه اضافه از متن یا افزودن یک کلمه می تواند داستانی را از حد میانه به حد خوب و بهتر برساند. با شناختی که از چند ویراستار کودک و نوجوان دارم، می دانم که آنها برای ورود به کار ویراستاری چندین دوره تخصصی را فراگرفته اند و ناشران فعال برای چاپ کتاب نیز، به چندین ویراستار احتیاجمند هستند.

- در مدت تجربه شما آیا روند ویراستاری متون کتاب کودک بهبود داشته است؟ یعنی متن ها به سمت اصولی شدن پیش می روند یا نه؟

ناشران زیادی هستند که کتاب کودک چاپ می نمایند. در بین این ناشران گروهی به چاپ کتاب های زرد می پردازند که به بخش تجاری و درآمدزایی توجه بیشتری دارند. قطعا در این بین، ناشرانی وجود دارند که برای کم کردن هزینه های خود از ویراستاران حرفه ای ادبیات کودک استفاده نمی نمایند؛ اما ناشران معتبر تخصصی بچه ها و نوجوانان همیشه به روزآمدی لغات توجه دارند. آنها به احتیاجهای درون متنی توجه دارند و به هر روشی به غنای ادبیات کودک می افزایند.