فرهنگ ایرانی اسلامی تاثیر زیادی بر اقوام روسی داشته است، تفاوت ایرانشناسی روس ها با دیگران - وبلاگ سفر به کانادا

به گزارش وبلاگ سفر به کانادا، دومین قسمت برنامه زنده سه قسمتی با کاروان فرهنگ: ویژه برنامه نمایشگاه کتاب مسکو شنبه (یازدهم شهریور 1402) به صورت زنده از تلویزیون اینترنتی کتاب پخش شد. اندری لوکاشف؛ پژوهشگر بخش شرق شناسی آموزشگاه علوم روسیه، سید مهدی طاهری؛ رئیس کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه علامه طباطبایی، محمد خلج؛ معاون اداری و مالی خانه کتاب و ادبیات ایران و مدیر غرفه جمهوری اسلامی ایران در نمایشگاه مسکو و موسی عبداللهی؛ مدرس زبان روسی و معاون پژوهشی دانشکده ادبیات فارسی و زبان های خارجی دانشگاه علامه طباطبائی به آنالیز نقش نمایشگاه کتاب مسکو در توسعه مطالعات ایرانشناسی پرداختند.

ایجاد فرهنگ مشترک؛ ویژگی منحصربه فرد ایران و روس

در ابتدای این برنامه اندری لوکاشف طی ارتباط زنده تصویری از روسیه گزارشی از مراکز ایرانشناسی در این کشور ارائه کرد و گفت: در روسیه علاقه زیادی نسبت به ایران دیده می گردد؛ این علاقه به حدی است که در دوره ای مقدار افرادی که از رشته های مرتبط با ایران فارغ التحصیل می شدند بیشتر از احتیاج بازار کار روسیه بود. امروزه روابط بین ایران و روسیه توسعه پیدا نموده و به افرادی که با فرهنگ و زبان ایران آشنا باشند بیش از پیش احتیاج است. به همین علت در بسیاری از دانشگاه های منطقه ها مختلف روسیه شاهد وجود کرسی های ایرانشناسی و زبان فارسی هستیم. دانشگاه دولتی مسکو، دانشگاه دولتی روابط بین الملل مسکو، دانشگاه دولتی سن پترزبورگ، مدرسه عالی اقتصاد مسکو و... از جمله آن هاست. مطالعات ایرانشناسی گستردگی زیادی در دانشگاه های روسیه دارد. تمایز ایرانشناسی روسی نسبت به سایرین در این است که دانشمندان بزرگ ایرانشناسی در روسیه رویکرد مثبت نسبت به ایران دارند؛ در حقیقت ایرانشناسان روس، ایران را دوست دارند.

وی به سابقه طولانی مطالعات شرق شناسی و ایرانشناسی در روسیه اشاره نمود و ادامه داد: وقتی به فرهنگ ایرانی اسلامی نگاه می کنیم متوجه می شویم که یک اقیانوس است؛ متن های زیاد و مفاهیم عمیقی وجود دارد که باید به آن پرداخت. تا به امروز نیز مطالعات خوبی در روسیه اجرا شده است اما در حال حاضر در سطحی که باید باشیم نیستیم. در این راه همکاری با نویسندگان و محققان ایرانی می تواند یاری نماینده باشد. ذکر این نکته مهم است که ایرانشناسی و اسلام شناسی در ایران بسیار قدرتمند و قوی است. امروز به لطف بنیاد ابن سینا کتب ارزشمند محققان ایرانی به روسی ترجمه شده است و مفاهیم تازه نظیر اقتصاد اسلامی و مدیریت اسلامی در اختیار دانشمندان روس قرار گرفته است.

او با تاکید بر اینکه ایرانشناسان روس نگاه استعماری به ایران ندارند، گفت: فرهنگ ایرانی و بعلاوه اسلامی که در ایران توسعه پیدا کرد به علت همسایگی، تاثیر زیادی بر اقوام روسیه گذاشت. وقتی دانشمندان و محققان روسی، ایران و فرهنگ ایران را به عنوان یک فرهنگ غریبه مطالعه نمی نمایند، به عبارتی ایرانشناسان روس دیگری را پژوهش نمی نمایند. برداشت ما این است که بخشی از فرهنگ خودمان را به علت آن ارتباطات عمیق آنالیز می کنیم. به عنوان مثال یکی از شاخه های تصوف به نام نقشبندیه که در روسیه وجود دارد کاملا تحت تاثیر فرهنگ ایرانی ایجاد شده و به همین علت می توانم بگویم مطالعات ایران شناسی در روسیه به عنوان مطالعه یک فرهنگ غریبه یا دیگری به شمار نمی آید.

پژوهشگر بخش شرق شناسی آموزشگاه علوم روسیه با اشاره به اینکه به هرحال از نظر مرزهای سیاسی ایران برای روسیه یک کشور خارجی محسوب می گردد، شرح داد: این امر نیز بر مجذوب کنندهیت مطالعات به وسیله محققان روس می افزاید. من علاقه چندانی به فرهنگ غرب ندارم، در عوض دنیا ایرانی برای من مجذوب کننده تر و زیباتر است. من به عنوان یکی مسیحی ارتدوکس در روسیه، وقتی شروع به مطالعه عرفان و تصوف کردم متوجه شدم نکات مشترک در این دو وجود دارد و این برای محققان روس زمینه های مجذوب کننده زیادی را ایجاد نموده است.

وی درباره علل گرایش مردم روسیه به تصوف بیان کرد: اسلام دین پیچیده ای است؛ به معنای اینکه شاخه های مختلفی دارد. فکر می کنم گرایش به عرفان ایرانی که در جامعه روسیه وجود دارد به علت جنبه های رازآلود آن و نقاط مشترکی است که با مسیحیت و ارتدوکس دارد. برای ایرانی ها نیز دنیا روس مجذوب کننده است و از آن رو که محققان ایرانی این فصول مشترک را می بینند علاقه زیادی به مطالعه ارتدوکس دارند.

لوکاشف یکی از ویژگی های فرهنگ ایرانی و فرهنگ روسی را قابلیت پذیرش اجزای فرهنگ های خارجی و حل آن در خود دانست و گفت: اجزایی از فرهنگ هندی، اسلامی و فرهنگ پیش از اسلام را در فرهنگ و عرفان ایرانی می بینید. این امر را می توان توانایی فرهنگ در هضم اجزای خارجی و ایجاد یک فرهنگ مشترک تلقی کرد که در فرهنگ روسی هم دیده می گردد و ویژگی منحصربه فرد فرهنگ دو کشور به شمار می آید.

این پژوهشگر درباره مقدار استقبال مردمان روس از پژوهش های ایرانشناسی و ترجمه آثار ایرانی با اشاره به این که معمولا ادبیات علمی نسبت به ادبیات هنری جایگاه پایین تری دارد، مطرح نمود: تمایل و علاقه به آثار مرتبط با ایرانشناسی در خوانندگان عام روسیه وجود دارد؛ ولی در مقایسه تمایل به ادبیات غربی در رتبه پایین تری قرار گرفته است. اما این امر در دستور کار ما گنجانده شده و اکنون آثاری در حوزه ادبیات کودک را بر اساس درون مایه های شاهنامه منتشر کردیم که با استقبال خوبی به ویژه در سی وششمین نمایشگاه بین المللی کتاب مسکو همراه شد. اما ذکر این نکته هم مهم است که همه روس ها با عمرخیام و فردوسی آشنا هستند.

وی درباره ارتباط خود با ناشران ایرانی شرح داد: ما به طور فعال با موسسه سمت به عنوان ناشر ایرانی، مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران و بیشتر دانشگاه های ایران همکاری می کنیم. به این علت که رئیس بنیاد ابن سینا زحمت می کشند تا مناسبات بین معلمان روس و ایرانی روز به روز بهتر گردد. امیدوارم در همکاری های آینده همدیگر را بهتر بشناسیم.

اندری لوکاشف درباره کتاب خود با عنوان دنیایی معنا در کلماتی اندک که درباره شیخ محمود شبستری است، گفت: این کتاب در روسیه با استقبال خوبی روبرو شد و تا به امروز سه بار تتازه چاپ شد. سال 2001 برترین کتاب فلسفی آموزشگاه علوم روسیه شناخته شد. اکنون درحال ترجمه چند کتاب شاخص به زبان فارسی هستیم و به زودی کتابفروشی های ایران و مخاطبان ایرانی شاهد آنها خواهند بود.

300 ناشر در نمایشگاه کتاب سی وششم مسکو

در بخش دیگر این برنامه محمد خلج نیز در ارتباطی زنده از سی و ششمین نمایشگاه بین المللی کتاب مسکو گفت: نمایشگاه سال جاری با شرایط خاصی برگزار شده است و محل برگزاری آن نسبت به سال های قبل تغییر نموده است. در تعطیلات آخر هفته در این کشور استقبال از نمایشگاه کتاب مسکو مناسب بود. این نمایشگاه در دو طبقه و با حضور 300 ناشر درحال برگزاری است. رویکرد و استقبال از برنامه های جنبی نمایشگاه کتاب مسکو با سایر نمایشگاه ها فرق دارد و بنا بود در بخش جنبی با موضوع تصویرگری در حوزه کودک نشست هایی به صورت مجازی و فیزیکی برگزار گردد که طبق برنامه پیش نرفت، اما در هفت سالن نشست های مختلفی درحال اجراست.

معاون اداری و مالی خانه کتاب و ادبیات ایران در سرانجام سخنان خود با اشاره به ناشران روسی حاضر در این نمایشگاه، گفت: آثار برگزیده و خوبی در غرفه جمهوری اسلامی ایران در سی و ششمین نمایشگاه بین المللی کتاب مسکو وجود دارد و بعلاوه 14 عنوان کتاب به زبان روسی به وسیله انتشارات نخل در این نمایشگاه عرضه شده است.

نقش نمایشگاه کتاب در تعمیق روابط فرهنگی

سید مهدی طاهری دیگر میهمان این برنامه نیز کتاب را به عنوان بازنمود فرهنگی یک جامعه دانست و بیان کرد: کتاب از جمله اشیای فرهنگی است و این اهمیت کتاب را نشان می دهد. در سفرهایی که به روسیه داشتم و با حضور در مجامع فرهنگی این کشور از جمله کتابخانه ها و نمایشگاه های کتاب، دریافتم که روس ها عمیق ترین نوع روابط را فرهنگی می دانند. زمانی که بین دو کشور نقاط مشترک و علایق همسان فرهنگی شکل می گیرد این ملت ها هستند که با یکدیگر ارتباط برقرار می نمایند که این امر بر رابط سیاسی و... نیز تاثیر می گذارد.

رئیس کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه علامه طباطبایی در ادامه با اشاره به افزایش علاقه مردم روس به زبان فارسی شرح داد: سال 2018 میلادی سفارت جمهوری اسلامی ایران در روسیه برنامه ای را تدارک دید که یک کتابخانه دیجیتالی در حوزه ایرانشناسی و اسلامشناسی ایجاد گردد و مراحلی از این کار نیز عملی شد و مخاطب آن کاربر روس زبان بود.

سید مهدی طاهری در سرانجام گفت: نمایشگاه کتاب یک رویداد فرهنگی است و اشیایی که بازنمود جامعه فرهنگی هستند در آن به نمایش گذاشته می گردد، این نمایشگاه ها در تعمیق روابط فرهنگی یاری نماینده هستند. ضروری است با قدرت بیشتری در این نوع رویدادها شرکت نموده و به وسیله آن نقاط مشترک فرهنگی دو کشور را بیابیم تا بتوانیم ارتباط خوبی با مردمان آن کشور برقرار کنیم.

سی و ششمین نمایشگاه بین المللی کتاب مسکو از چهارشنبه (هشتم شهریورماه 1402) با 300 غرفه فعال، شروع به کار کرد و تا دوازدهم شهریورماه به فعالیت خود ادامه می دهد.